استان ایلام

استان ایلام در جنوب غربی ایران، با مساحت ۲۰ هزار و ۱۳۳ کیلومتر مربع حدود ۱/۲ درصد از مساحت كل كشور را به خود اختصاص داده است. این استان از غرب با کشور عراق، از جنوب با استان خوزستان، از شرق با استان لرستان و از شمال با استان کرمانشاه همسایه‌ است. مرکز استان ایلام، شهر ایلام است و شهرهای مهم آن عبارتند از: آبدانان، ایوان، دره شهر، دهلران، مهران .

موقعیت جغرافیایی

استان ایلام در منطقه ای کوهستانی و در حاشیه جنوب غربی رشته کوه زاگرس قرار گرفته است. بخش عمده این استان را مناطق کوهستانی و یا تپه های ماهوری تشکیل داده که با شیب تندی به دشتهای کم ارتفاع منتهی می گردد. به عقیده زمین شناسان، هر چند ناهمواری های این منطقه متعلق به رسوبات دوران اول تا چهارم زمین شناسی است ولی زمان شکل گیری آن به دوران دوم و سوم زمین شناسی می رسد. از مهمترین کوه های این استان می توان به «رشته کوه کبیرکوه» در شمال غرب و جنوب شرق، «کوه های مانشت» در شمال ایلام و بالاخره «کوه های شهان و بانکول» در شمال استان اشاره کرد.
استان ایلام به دلیل امتداد دو «رشته کوه موازی کبیر کوه و پشتکوه» از شمال تا جنوب شرقی به دو نیمه شرقی و غربی تقسیم شده است. از لحاظ شرایط آب و هوایی باید گفت؛ با این که استان ایلام جزو مناطق گرم کشور محسوب می شود ولی به دلیل اختلاف ارتفاع ، اختلاف درجه حرارت و میزان بارندگی در بخش های شمالی، جنوبی و غربی از نظر آب و هوایی به سه منطقه تقسیم می شود: «منطقه سردسیری» شامل مناطق کوهستانی شمال و شمال غربی، «منطقه معتدل» و سومین منطقه، «منطقه گرمسیری» است که مشتمل بر مناطق غربی و جنوب غربی می شود .
در کل استان ایلام، دارای آب و هوای «بیابانی گرم»‌ در جنوب و «نیمه مرطوب سرد» در ناحیه شمالی است که علت آن کوهستانی بودن آن است.

ایلامیان کشور خود را «هلتمتو» ( Haltamtu ) یعنی «سرزمین خدا»، می نامیدند و در کتیبه های بابلی، عیلام را «آلامتو» یا «آلام » به معنای کوهستان یا «کشور طلوع خورشید» ذکر کرده اند. همچنین سومری های دشت نشین ناحیه بین النهرین، کشور ایلام را «ایلام »(Elam) به معنای «کشور کوهستانی» و اهالی آن را «ایلامی» یعنی «ساکنین مناطق کوهستانی» خطاب میکردند و اکدی ها هم نام ایلام را از سومری ها اخذ کردند .
دولت مقتدر ایلام، پس از ۳ هزار سال حکومت، بالاخره، در سال ۶۴۵ قبل از میلاد با حمله آشور بنی پال – پادشاه آشور – و دستگیری خوم بان کالداش – آخرین شاه ایلام – منقرض شد.
در دوران حکومت مادها، هخامنشیان، سلوكیان و اشكانیان، این سرزمین به جهت همسایگی باحوزه های همدان، كردستان، كرمانشاه، لرستان و از همه مهم تر قرار گرفتن در کنار شوش – خوزستان امروزی – دارای آثاری و تمدن مهمی است. در عهد ساسانیان سرزمین ایلام امروزی را ایالت های «مهرجانقذق» و «ماسبذان» تشكیل داده بود كه پس از تصرف اعراب، مسلمانان آن را «سرزمین جبال یا كوهستان» نامیدند. ایالت جبال که مرکز آن «سیمره» بود در دوران حکومت اعراب جزو یکی از سرزمین های تحت حكومتی بغداد و بصره درآمد و تا نیمه اول قرن چهارم هجری به حیات خود ادامه داد. ولی با وقوع زلزله در سال ۳۳۴ ه.ق ، این منطقه برای همیشه از بین رفت و تا دوران قاجاریه اطلاعی از آن در دست نیست. اما در دوره قاجاریه با ورود «‌حسین قلی خان ابوقداره» به منطقه پشتكوه وپسرش «غلامرضاخان»‌ بعنوان والی، بار دیگراین منطقه رونق گرفت.

اقوام لك : از گروههای بزرگ وكوچكی تشكیل شده اند كه درنقاط مختلفی از استان كرمانشاه ولرستان به صورت پراكنده زندگی می کنند. با این وجود مراكز عمده ی محل سکونت آنها در ایلام، منطقه ی هلیلان وزردلان در شمال استان است. عده ای آنها را لر وبرخی از نژاد كردها می دانند.

اقوم كرد : جزو اقوام بسیار بزرگ ایرانی به شمار می آیند که در نواحی غرب و به ویژه استانهای كردستان، كرمانشاه وایلام ساکن هستند. شهرستانهای ایلام ، شیروان، چرداول، ایوان، قسمت هایی از دهلران، مهران و آبدانان، از مراكز عمده سكونت كردهای ایلامی است كه به زبان كردی و گویش ایلامی سخن می گویند. آنها در گذشته مانند سایر گروه های استان زندگی كوچ نشینی داشتند، ولی امروزه به علت افزایش جمعیت، یکجا نشین شده اند و تعداد معدودی از آنان به شیوه گذشته زندگی می کنند. ایلام امروزی گرچه مدت ها جزوی از ولایت لرستان بود اما از دیرباز محل سکونت طوایف و قبایل کرد بوده است، به طوری که ۷۰ درصد از ساکنین آن را اقوام کرد تشکیل می دهند .

ساکنین استان ایلام به زبان کردی با دو لهجه «کردی فیلی» و «لک» صحبت می کنند که این زبان در شهرستان های استان به جهت وجود طوایف و ایلات مختلف با اندک تفاوتی در ادای الفاظ و کلمات تکلم می شود . لهجه ی «کردی فیلی» بیشتر در مرکز استان رایج می باشد و لهجه ی «کردی لک» اغلب در نواحی شرقی یعنی در شهرستانهای دره شهر، آبدانان و جنوبی در شیروان و چرداول مورد استفاده قرار می گیرد. واژه «فیلی» را کردهای ساکن عراق به مناسبت سلطه والیان لرستان موسوم به فیلی بر ایلام، رواج داده اند و دارای لهجه های گوناگونی هستند که مهمترین آنها عبارتند از :
ملکشاهی: در شهرستان‌های ایلام و مهران

خزلی: در بخش‌های از شهرستان شیروان چرداول

آبدانانی : در شهرستان‌های آبدانان، دهلران و دره شهر

ایلامی: در شهرستانهای ایلام، مهران، شیروان چرداول

بدره ای : در بخش بدره از شهرستان دره شهر

قوم عرب : ایلامی های عرب زبان جزو آن دسته از مهاجران عربی هستند كه در قرون گذشته ودر پی تحولات سیاسی و عوامل مختلف دیگر به ایران وبه ویژه به نواحی جنوب غربی مهاجرت كرده اند و با عرب زبانان خوزستان نیز دارای رابطه ی خویشاوندی وقومی هستند. آنها هنوز به زبان عربی محلی سخن می گویند وعلیرغم تغییرات فراوان فرهنگی هنوز اكثر آنها سمبل های عمده فرهنگ خویش را مانند لباس، زبان، برخی رسوم حفظ كرده اند. این قوم به عنوان اقلیت در شهرستان های جنوبی و شرقی استان به صورت پراکنده ساکن هستند.

همچنین وجود كوهستان‌ها، جنگل‌ها، مراتع نسبتاً سرسبز، انواع گل و گیاه در بهار و تابستان و نیز وجود مناطق گرمسیری و سردسیری در مجاورت یكدیگر، بهترین شرایط را برای پرورش زنبور عسل فراهم آورده است.
اما در بخش صنعت، استان ایلام یكی از محروم‌ترین استان‌های كشور محسوب می شود. در این استان به علت شرایط خاص اقتصادی و اجتماعی، از دیرباز، صنایع، به ویژه صنایع نوین كارگاهی، رونق چندانی نیافته است. بخش صنعت سهم بسیار ناچیزی از اشتغال را نسبت به بخش خدمات و كشاورزی به خود اختصاص داده است. صنعت استان ایلام عمدتاً در صنایع خانگی و كارگاهی خلاصه می‌شود و صنایع دستی آن عبارتند از: قالی و قالیچه،
جاجیم، خورجین، سیاه چادر، رسن، نمد، گیوه و گلیم كه با توجه به فراوانی مواد اولیه مانند پشم و موی بز تولید آن‌ها از گذشته های دور رایج بوده است.
منابع معدنی استان نیز منحصر به منابع رسوبی است و به طور عمده شامل كانی‌های غیرفلزی می‌شود. تاكنون ذخایر مواد معدنی فلزی در استان شناخته نشده است ولی استان ایلام دارای ذخایر نفت و گاز غنی است.
البته در آخر باید این نکته را اضافه کنیم که؛ باتوجه به گشایش مرز عراق در شهرستان مهران امکان توسعه تجارت و توریسم بین‌المللی و ترانزیت کالا و مسافر بیشتر شده است.

غذاهای محلی
کشک دو، آش ترخینه، شله، جوجگ او، تماته او، لوبیا پلو، خاینه، قارچک، شله امیری، بابایاری، پرشکه، آب گوشت بامیه، قله ماسوا، سختی، کفته سیرابی، مکش، جگروز.

سوغات
بخش شیرینی : انواع شیرینی بژی بر ساق، شیرینی کله کنجی، شیرینی کاک، شیرینی گمگه، حلوای بگل که ترکیبی از پودر کشک و خرما است .

بخش کشاورزی : کنجد، گردو، سقز محلی از صمغ درخت بنه

بخش دامداری : روغن حیوانی معروف به روغن کرمانشاهی، کره محلی، کشک، عسل کوهی مربوط به مناطق سورگه و شلم

بخش صنایع دستی : جاجیم، نمد مالی، گیوه